معیار در گزینش قراء سبعه یا هفت استاد قرائت :
پس از دوره صحابه و عصر تابعین ، گروهی خاص در فن قرائت و کارآئی در آن ، از شهرت و معروفیت بر خوردار شدند و به عنوان افرادی متخصص و ماهر در امر قرائت شناخته شدند از این میان هفت نفر سرآمد دیگران گشته و به « قراء سبعه » شهرت یافتند .
درباره دلیل اشتهار این هفت تن و این وجه انحصار ، مکی بن ابوطالب می نویسد : « اگر کسی بپرسد به چه دلیلی این قراء هفتگانه از شهرت برخوردار شدند و هیچ کس مانند ایشان این چنین معروف نگردید ، پاسخ این است که : راویانی که قراءات را از اساتید قرائت روایت کرده اند ، در دوره دوم و سوم از لحاظ شمار فزونی یافته و دارای اختلاف بیشتری در امر قرائت بودند .
در دوره چهارم ، مردم بر آن شدند که در میان قراءاتی که با رسم الخط قرآن منطبق بوده است بر قراءاتی بسنده کنند که حفظ آنها آسان بوده و نیز قرائت بر طبق آنها قابل ضبط و شایسته انطباق با قواعد زبان عربی باشد لذا در صدد جستجو و یافتن پیشوایی در قرائت بر آمدند که به وثاقت و امانت و حسن تدین و کمال معروف بوده و از عمری طولانی و شهرتی در خور بهره مند باشد و نیز معاصران او ، عدالت و وثاقتش را در روایات و قراءات و همچنین علم و آگاهی او را نسبت به آنچه قرائت کرده است متفقاً مورد تأیید قرار داده باشند .
به همین جهت مردم از هر سرزمینی امام و پیشوایی در قرائت برگزیدند که دارای چنان اوصافی باشد اینان عبارتند از :
- ابو عمروبن علاء از بصره
- عاصم بن الی النجود و حمزة بن حبیب زیات از کوفه
- کسائی از مردم عراق
- ابن کثیر از اهل مکه
- ابن عاد از اهل شام
- نافع از اهل مدینه اینان از زمره کسانی بودند که اوصاف پیش گفته را دارا بودند .»
طبرسی نیز در انگیزه توافق و هماهنگی مردم درباره این قراء و پیروی از آنان به دو علت اشاره می کند :
1- این قاریان علاوه بر این که از علم افزون تری نسبت به قراء دیگر بهره مند بودند ، عمده فرصت و همت خود را درباره قرائت مصروف داشته و در این باره بسیار سخت کوش بودند .
2- قرائت این قراء هم لفظاً و هم سماعاً از آغاز تا پایان قرآن کریم به گونه مسند بدست آمده است . افزون بر این که نسبت به وجوه قرآن به پرکاری شهره بوده و با این وجوه بطور عملی در مقام اقراء سرو کار داشته اند .
اما ابن مجاهد که خود مُسبّع قراءات سبعه است یعنی برای اولین بار عنوان قراء سبعه را برگزید و این هفت قاری را به جامعه اسلامی معرفی نمود و تا اکنون گزینش وی مورد اتفاق دانشمندان جهان اسلام است . مطالبی را به عنوان انگیزه این گزینش بیان داشته است که به آن اشاره ای کوتاه می نمائیم وی می‌گوید : قاریان و حاملان قرآن چهار گروه اند :
گروه اول :قاریان مُعرِب : یعنی آگاه به وجوه اعراب و قراءات ، آشنا به لغات و معانی کلام ، بینا به عیوب و لغزش های قراءات ، اهل نقد آثار و اخبار .
گروه دوم :قاریان فطری : یعنی قاریانی که همانند اعراب بادیه نشین ، بر اساس لغت و زبان خود ، قرائت و تکلم می کنند و کیفیت خواندن و مکالمه آنان فطری است اگر چه با قواعد هماهنگی داشته و اشتباه و لغزش در آن دیده نمی شود .
گروه سوم :حافظان قرآن : یعنی قاریانی که نه از اعراب و قواعد و ضوابط عربی آگاه بوده و نه از چیز دیگر ، بلکه تنها قادرند آنچه را از دیگران فرا گرفته اند اداء کنند .
گروه چهارم :بدعت گزاران : یعنی قاریانی که قرآن را از لحاظ اعراب صحیح قرائت می کنند و به معانی آیات ، آشنا هستند و لغات قرآن را می شناسند ، اما نسبت به قراءات مختلف مردم و آثار و روایات درباره قراءات فاقد علم هستند چه بسا آگاهی آنان به اعراب و دستور زبان عربی آنان را وادارد که قرآن را به وجهی قرائت کنند که در زبان عربی جایز و با قواعد عربی منطبق بوده ولی هیچ یک از پیشینیان قرآن را به آن وجه نخوانده باشند ، گروه اول همان پیشوایانی هستند که حفاظ قرآن کریم در هر سرزمینی از بلاد اسلامی به آنان پناه برده و حل مشکل مربوط به قراءت را نزد آنان جستجو می کنند .
بنابراین انگیزه این مجاهد از این گزینش ، پاسداری روش و راه و رسم قراءات قرآن بوده است تا قرائت از طریق نقل و روایت مورد اعتماد به طرق نقل و روایت مشکوک منحرف نشود و یا از طریق نقل و روایت از رسول اکرم ( ص ) به طریق اجتهاد شخصی مایل نگردد .
